Ons volledig aanbod
17 mei 2021
Redenen genoeg om STEM te integreren in de speel- en leermomenten van kleuters. Tips om als leerkracht aan de slag te gaan met onderzoekend leren in de klas.
Science, Technology, Mathematics & Engineering: het letterwoord STEM staat voor een waaier aan wetenschappelijk-technische vaardigheden en attitudes die een onderzoekende houding en ontwerpend leren stimuleren. STEM is intussen al goed ingeburgerd in het lager onderwijs. Maar het is ook erg waardevol om kinderen al van bij de start van hun onderwijscarrière onder te dompelen in deze domeinen. De rol en houding van de leerkracht is daarbij erg belangrijk. Hoe zorg je nu voor een krachtige speel- en leeromgeving voor je kleuters, op een manier die aansluit bij jouw onderwijsstijl en de beginsituatie van de klas? Ah, dat vertellen we je graag in dit artikel!
Onze snel veranderende samenleving heeft nood aan mensen die over de vaardigheden en attitudes beschikken om met die verandering om te gaan, zoals leergierigheid, creativiteit, probleemoplossend denken en handelen en flexibiliteit. Geen vastgeroeste fossielen of stijve harken, dus.
De basis van het STEM-onderwijs is de STEM-cyclus:
Probleemstelling - brainstormen - ontwerpen en onderzoeken (en eventueel demonstreren) - testen - evalueren
Al in 2010 schreef de Vlaamse overheid een STEM-actieplan uit. Het doel daarvan: jongeren stimuleren om voor STEM-opleidingen en -jobs te kiezen. Dat actieplan trad in 2012 in werking en focust op acht doelstellingen, te realiseren tegen 2020:
(bron: STEM-actieplan)
Om die doelen te bereiken, kijkt de Vlaamse regering ook naar het onderwijs. Vanaf het vierde en vijfde leerjaar vraagt het actieplan om expliciete aandacht voor wetenschap, techniek en technologie. Maar het vermeldt ook dat het onderwijs al vanaf de kleuterleeftijd de leefwereld van jonge kinderen kan linken aan technologie en wetenschap. Aha!
Het STEM-actieplan liep tot – het mythische jaar - 2020, maar natuurlijk is het STEM-verhaal nog niet af. De Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) zet de krijtlijnen uit voor een krachtig beleid tot 2030, waarin ook het onderwijs een belangrijke plaats inneemt.
STEM-geletterdheid vergroten en verdiepen is een van de focuspunten van het voorstel van de VLOR. Hoe ouder leerlingen worden, hoe specifieker de kennis van begrippen en inhouden wordt. Maar natuurlijk kunnen we STEM ook bij kleuters integreren in de speel- en leermomenten en zo bijdragen aan de ontwikkeling van de fijne motoriek, sociale vaardigheden, cognitieve ontwikkeling en taalverwerving.
STEM-onderwijs sluit naadloos aan bij de exploratiedrang die kleuters van nature hebben. Elke dag ontdekken ze nieuwe concepten, leren ze nieuwe feiten en onderzoeken ze hoe de dingen werken. Dat gebeurt vaak gewoon vanzelf, ze leren stapje voor stapje hoe de wereld rondom hen in mekaar zit.
Dagdagelijkse gebeurtenissen en technologieën – de zaken die wij als volwassenen bijna vanzelfsprekend vinden – verbazen kleuters elke keer weer: een vliegtuig boven hun hoofd, de bouw van een huis, een kat die boven op een kast springt of een superhoge zelfgebouwde blokkentoren die maar niet omvalt.
Kinderen leren ook door te doen en oefenen doorzettingsvermogen en ondernemingszin. Allemaal vaardigheden die van pas komen in deze snel veranderende wereld.
Uit onderzoek lijkt dat het welbevinden en de eigenwaarde stijgt van kleuters die zelf aan de slag gaan met een probleem en er een oplossing proberen voor te zoeken. En dat heeft ook een impact op hun ontwikkelingskansen. Stillere kleuters tonen soms meer spreekdurf, meer timide kinderen durven zich tonen.
STEM-onderwijs bij kleuters focust vooral op de ontwikkeling van een grondhouding van vragen stellen en willen exploreren, en stimuleert het probleemoplossend denken. Allemaal zaken die kleuters meestal al uit zichzelf doen, en die daarom ook in de klas een prominente plek verdienen.
Ook in een superdiverse klas, of in een groep kleuters met veel verschillende thuistalen of een lage SES (socio-economische status) is STEM-onderwijs mogelijk. Gebruik bijvoorbeeld korte woordspelletjes, liedjes of gedichten om nieuwe begrippen de klas binnen te brengen. Prikkel nieuwsgierigheid met afbeeldingen, verras de kleuters en neem hen mee doorheen de STEM-cyclus.
Jouw houding als leerkracht bepaalt de mate waarin je kleuters onderzoekend leren. Jij prikkelt hun nieuwsgierigheid en stimuleert hen om problemen op te lossen. Maar hoe doe je dat nu? Kort antwoord: op jouw manier. Want STEM-onderwijs werkt maar als het aansluit bij de leefwereld van de kleuters…en als jij je mee op sleeptouw laat nemen door hen. Deze vijf tips helpen je op weg:
Kleuters leren hoe de wereld in elkaar zit. Ze willen antwoorden, zoeken graag uit hoe iets werkt – en blijven verwonderd. Uit onderzoek blijkt dat kinderen sneller leren en meer onthouden als hun nieuwsgierigheid geprikkeld wordt.
Geef aandacht aan hun vragen en durf afwijken van wat je op voorhand plande. Leef je in in de denkwereld van je kleuters en breng zelf voorwerpen of probleemstellingen de klas in. Kies voor herkenbare situaties die aansluiten bij de intrinsieke motivatie van jonge kinderen en leg hen authentieke problemen voor. Bied hen de kans om te observeren, te verkennen en te experimenteren.
Breng buiten naar binnen: Wat denk je van een bakje ijs als het vriest? Of sneeuw kleuren met waterverf? Onderzoek samen met de kinderen hoe iets valt en maak begrippen als zwaar, licht, snel en traag concreet. Knetterende haren in de winter? Speel met ballonnen en laat water buigen door de statische elektriciteit. Laat je creativiteit de vrije loop!
STEM-vaardigheden en -attitudes aanleren werkt het beste als je ze integreert in bestaande projecten en leeronderdelen. Je hoeft geen week te besteden aan STEM, of een nieuwe module uit te werken. Luister naar je kleuters en stel hen vragen. Begin een nieuw thema met onderzoekend leren, laat de kinderen oplossingen zoeken voor de problemen die met een onderwerp samenhangen.
Doorvragen op antwoorden zorgt voor dieper nadenken, verbanden leggen en daagt ook uit om nieuwe of andere taal te gebruiken. Geeft een kleuter een oplossing voor een probleem en weet je meteen dat zoiets niet haalbaar is? Probeer het samen met de klas eens uit. Al doende leert men, en dat geldt zeker ook in de klas. Bespreek nadien met je kleuters waarom een oplossing niet werkte en hoe het anders zou kunnen.
Kleuters zijn gefascineerd door de wereld om ons heen. Een brug is cool, een windmolen fascinerend, een regenboog sprookjesachtig. Geef je kinderen een eenvoudige instructie en laat hen zelf aan de slag gaan: bouw een brug tussen de poppenhoek en de leeskring, meng kleuren met elkaar, zet voorwerpen in een badje water en onderzoek wat blijft drijven – hoe zou dat komen? Lukt iets niet van de eerste keer? Zet je erbij en vraag hoe het anders kan, onderzoek samen andere mogelijkheden.
Opnieuw: intrinsieke motivatie werkt het best. Kies daarom dus voor herkenbare problemen en situaties.
Je bent zelf geen techneut? Jouw wiskundekennis is lichtjes gedateerd? En fysica was nooit echt jouw favoriete vak? Geen probleem! Ga mee op onderzoek met je kleuters. Het is zelfs leuker als je het antwoord of de oplossing zelf niet kent. Laat je verrassen en kruip in het hoofd van een kind.
Waarom zijn de blaadjes van de bomen rood en bruin? Waaruit bestaan de wolken? Hoe groeien planten? Als er iets is waar kleuters goed in zijn, dan is het wel waaromvragen stellen. Grijp de kans met beide handen en plant samen zaadjes, verzamel blaadjes, maak waterdamp – ga met z’n allen buiten hijgen en blazen als het koud genoeg is. Voel, bespreek en bedenk samen antwoorden.
Een voorbeeld: Juf Maxime liet haar oudste kleuters een blokkentoren bouwen, om ter hoogst. Niet gemakkelijk, en de meeste torens waren niet stabiel genoeg. Elke keer opnieuw probeerden de kinderen hoger en hoger te bouwen, maar elke keer opnieuw vielen de torens om. Tot een van de kleuters zijn blokken anders stapelde – liggend en niet rechtop. De basis van haar toren was steviger, de toren stabieler. Door te proberen ontdekten de kleuters dat een goede basis belangrijk is.
Natuurlijk had Maxime haar kleuters ook onmiddellijk kunnen tonen of vertellen dat ze hun blokken anders kunnen stapelen, maar doordat ze het probleem zelf ervaarden en ermee aan de slag gingen, leerden ze meer.
Daag je kleuters uit en stel hen open vragen. Juf Maxime stelde tijdens het proces vragen als: hoe komt het dat jouw toren hoger is? Wat heb je anders gedaan deze keer? Hoe zouden we dat kunnen oplossen? Geeft een kind een fout antwoord, verbeter hem dan niet, maar vraag naar de redenering erachter.
Betrek ook de ouders bij projecten en thema’s. Zo trek je STEM-onderwijs door naar de dagelijkse leefomgeving van het kind, en dat maakt het nog sterker. En gebruik STEM-taal in de dagelijkse routines: benoem een zware emmer of de lichte brooddoos na de middagpauze, toon het verschil tussen licht en donker in de verschillende klashoeken. STEM-geletterdheid begint al in jouw klas, soms op een subtiele en impliciete manier.
Waarop wacht je om je STEM-banden te schrapen?
Sta je na het lezen van dit artikel te popelen om STEM te introduceren in je klas? Lees dan zeker nog even verder en maak kennis met onze leuke STEM ideetjes voor in de kleuterklas.
Interactief leren met kleuters is de max met Marbotic! Door houten speelgoed te combineren met boeiende games op de Ipad, kan je STEM op een orginele manier introduceren in de kleuterklas. Door cijfers, letters en vormpjes te koppelen aan visuele elementen in de games, train je het observatievermogen, deductie en de communicatievaardigheden van de kleuters.
De codeervriendjes zijn een superfijn hulpmiddel om aan je leerlingen de basisbeginselen van STEM en coderen aan te leren. Aan de hand van een geïllustreerd (Engelstalig) boekje vol avonturen daag je de kleuters uit om hun programmeerdiertje allerlei opdrachtjes succesvol te laten uitvoeren. Een konijntje, dino, hond of poes? Voor elk kindje is er een codeervriendje!
